Ιατρική Φροντίδα των Ηλικιωμένων. Πώς, Πότε, Γιατί

Η διάρκεια ζωής έχει αυξηθεί σημαντικά τον τελευταίο αιώνα. Το προσδόκιμο ζωής το 1900 ήταν τα 47 χρόνια, ενώ το 2014 έχει φτάσει τα 79. Μέχρι το 2030, τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών θα αποτελούν ποσοστό μεγαλύτερο του 20%.

Καθώς το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται, τα αίτια θανάτου διαφοροποιούνται. Οι θάνατοι από καρδιακές νόσους, καρκίνο και εγκεφαλικό έχουν αυξηθεί, ενώ αντίθετα οι θάνατοι από λοιμώξεις έχουν μειωθεί.

Στόχοι της θεραπείας στους ηλικιωμένους

Λόγω της μεγάλης ετερογένειας που παρουσιάζει ο πληθυσμός των ηλικιωμένων, η προληπτική αλλά και η θεραπευτική προσέγγιση πρέπει να είναι ιδιαίτερα εξατομικευμένη. Κύριο μέλημα πρέπει να είναι η διατήρηση της λειτουργικότητας όσο και η μεγιστοποίηση της ποιότητας ζωής.

• Για ηλικιωμένους με μικρό προσδόκιμο ζωής επιδιώκεται άμεση βελτίωση ή διατήρηση της κατάστασης της υγείας:
  • Περιορισμός των συμπτωμάτων
  • Συντονισμός τής θεραπευτικής προσέγγισης
  • Διατήρηση της ασφάλειας
  • Εκτίμηση της ποιότητας ζωής
• Για ηλικιωμένους με μέσο προσδόκιμο ζωής. Πρέπει να τεθούν στόχοι για τα επόμενα 1-5 χρόνια:
  • Προληπτική αγωγή
  • Διαχείριση των νόσων
  • Ψυχολογική υποστήριξη
  • Μηχανισμοί αντιμετώπισης
• Για ηλικιωμένους με μεγάλο προσδόκιμο επιβίωσης, υγιείς και με υψηλή λειτουργικότητα:
  • Καμία παρέμβαση μέχρι τα πρώτα συμπτώματα να εμφανιστούν

Υπάρχουν ωστόσο κάποιες συμβουλές οι οποίες απευθύνονται στο σύνολο των ηλικιωμένων ατόμων και περιλαμβάνουν:

Διατήρηση ενός υγιούς τρόπου ζωής

Αυτή επιτυγχάνεται με μία σειρά ενεργειών όπως:

• Η φυσική άσκηση: Αυτή μπορεί να βοηθήσει τα άτομα όλων των ηλικιών, ακόμα και των πολύ μεγάλων, καθώς μειώνει τη θνησιμότητα γενικότερα και αυξάνει το προσδόκιμο ζωής. Η American Heart Association (AHA) συνιστά φυσική άσκηση που επικεντρώνεται στα εξής:
  • Αεροβική άσκηση
  • Μυϊκή ενδυνάμωση
  • Ευλυγισία
  • Ασκήσεις ισορροπίας
• Διακοπή του καπνίσματος: Το κάπνισμα είναι λιγότερο συνηθισμένο στους ηλικιωμένους σε σχέση με τους νεότερους ενήλικες. Όσοι ηλικιωμένοι καπνίζουν, επιβάλλεται να το διακόψουν αμέσως, καθώς το κάπνισμα αυξάνει την πιθανότητα θανάτου από καρκίνο του πνεύμονα, καρδιαγγειακή νόσο και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια.
• Περιορισμός τής κατανάλωσης αλκοόλ: Η κατανάλωση αλκοόλ στους ηλικιωμένους έχει συσχετιστεί με αυξημένη πιθανότητα πτώσεων καθώς και έκπτωση της λειτουργικότητας και των γνωστικών λειτουργιών.

Χρήση ασπιρίνης για πρωτογενή πρόληψη

Η ασπιρίνη μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης τόσο καρδιαγγειακής νόσου όσο και αρκετών μορφών καρκίνου. Η απόφαση για τη λήψη ή όχι ασπιρίνης ωστόσο πρέπει να είναι εξατομικευμένη για τον κάθε ασθενή, καθώς μία κοινή παρενέργεια από τη χρήση της είναι η αιμορραγία. Η ασπιρίνη φαίνεται επίσης να έχει προστατευτική δράση για το έμφραγμα του μυοκαρδίου στους άντρες και το ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο στις γυναίκες.

Εμβολιασμός

Μία σειρά εμβολίων προτείνονται για τους ηλικιωμένους ασθενείς. Ωστόσο δεν πρέπει ποτέ να χορηγούνται χωρίς να έχει εκτιμηθεί η χρησιμότητα του καθενός ξεχωριστά από τον γιατρό. Μεταξύ των εμβολίων αυτών περιλαμβάνονται:

• Το εμβόλιο του τετάνου
• Το εμβόλιο της γρίπης
• Το εμβόλιο του πνευμονιόκοκκου
• Το εμβόλιο του έρπητα ζωστήρα

Πρόληψη του καρκίνου

Οι εξετάσεις για κάποιες συγκεκριμένες μορφές καρκίνου στους ασυμπτωματικούς ηλικιωμένους είναι συχνά αντικείμενο συζήτησης μεταξύ αρκετών ερευνητικών ομάδων. Αν και σε αρκετές περιπτώσεις οι εξετάσεις σε ομάδες υψηλού κινδύνου έχουν βοηθήσει στην πρώιμη διάγνωση του καρκίνου, αρκετές από αυτές μπορεί να είναι επικίνδυνες για τον ασθενή. Επομένως πριν από την απόφαση να ξεκινήσουν διαγνωστικές εξετάσεις σε κάποιον ηλικιωμένο, πρέπει να συνυπολογίζονται πάντα τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα από την εξέταση αυτή.

• Εξετάσεις για καρκίνο τού προστάτη: Λόγω της σχετικά μεγάλης επικινδυνότητας της εξέτασης για καρκίνο του προστάτη αυτή τη στιγμή προτείνεται η εξατομικευμένη προσέγγιση στην εκτίμηση του κάθε ασθενούς. Γενικά μόνο οι άντρες ηλικίας 50-69 ετών που ανήκουν σε ομάδα υψηλού κινδύνου πιθανώς να έχουν κάποιο όφελος από την εξέταση αυτή.
• Εξετάσεις για καρκίνο τού παχέος εντέρου: Τα άτομα μεταξύ των 50 και των 75 ετών πρέπει να ελέγχονται για καρκίνο του παχέος εντέρου τουλάχιστον μία φορά κάθε 10 χρόνια με κολονοσκόπηση ή συχνότερα με τη χρήση άλλων μεθόδων.
• Εξετάσεις για καρκίνο τού μαστού: Οι γυναίκες ηλικίας έως 75 ετών πρέπει να κάνουν μαστογραφία τουλάχιστον μία φορά κάθε 2 χρόνια. Με τον τρόπο αυτό ανιχνεύεται πρώιμα ο καρκίνος του μαστού. Ωστόσο σε γυναίκες με προσδόκιμο ζωής κάτω από 10 χρόνια η εξέταση αυτή δεν θεωρείται απαραίτητη.
• Εξετάσεις για καρκίνο τού τραχήλου: Σε γυναίκες ηλικίας μέχρι 65 ετών πρέπει να γίνεται τεστ Παπ και έλεγχος για HPV κάθε 5 χρόνια. Μετά τα 65 έτη δεν χρειάζεται να γίνεται έλεγχος.
• Εξετάσεις για καρκίνο τού πνεύμονα: Οι ηλικιωμένοι με ιστορικό καπνίσματος πάνω  από 30 χρόνια πρέπει να ελέγχονται ετησίως για καρκίνο του πνεύμονα. Αν έχουν διακόψει το κάπνισμα για πάνω από 15 χρόνια δεν χρειάζεται έλεγχος.

Πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων

• Έλεγχος της αρτηριακής πίεσης: Η υπέρταση είναι εξαιρετικά συνηθισμένη στους ηλικιωμένους και φτάνει ποσοστά 60-80%. Αποτελεί επίσης τον κύριο παράγοντα κινδύνου για εγκεφαλικό επεισόδιο και καρδιακή ανακοπή. Η αρτηριακή πίεση πρέπει να ελέγχεται τουλάχιστον ετησίως σε όλους τους ηλικιωμένους. Η θεραπεία τής υπέρτασης, επομένως, παρέχει προστασία και από τις δύο παραπάνω νόσους.
• Έλεγχος λιπιδίων: Ο κίνδυνος για καρδιαγγειακή νόσο που σχετίζεται με τις τιμές των λιπιδίων είναι παρόμοιος σε όλες τις ηλικίες. Ωστόσο, στους ηλικιωμένους ο κίνδυνος για καρδιαγγειακά νοσήματα είναι γενικά υψηλότερος, οπότε έχουν το μεγαλύτερο κέρδος από τον σωστό έλεγχο των λιπιδίων. Η απόφαση για αντιλιπιδική αγωγή πρέπει να είναι εξατομικευμένη για κάθε ασθενή και πάντα πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν οι συνοδές παθήσεις και οι ιδιαιτερότητές του.
• Έλεγχος για ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής: Πρέπει να γίνει τουλάχιστον μία φορά έλεγχος με υπέρηχο σε ενήλικες άνδρες ηλικίας 65-75 ετών, αν έχουν ιστορικό καπνίσματος.

Έλεγχος για Διαβήτη

Όλοι οι ενήλικες ηλικίας από 40 έως 70 ετών με δείκτη μάζας σώματος πάνω από 25 πρέπει να ελέγχονται για Διαβήτη. Ο έλεγχος πρέπει να γίνεται με υπολογισμό της γλυκόζης πλάσματος ή της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης.

Λειτουργική και ψυχοκοινωνική εκτίμηση

• Εκτίμηση της λειτουργικότητας και γηριατρική εκτίμηση: Ο περιορισμός των καθημερινών δραστηριοτήτων σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα πτώσεων, κατάθλιψη, νοσηλεία σε νοσοκομείο ακόμα και θάνατο στους ηλικιωμένους. Η προσεκτική εξέταση των καθημερινών αναγκών που μπορεί να επιτελέσει ο ασθενής, βοηθά την αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με την αδυναμία αυτή. Η αυτάρκεια του ηλικιωμένου ασθενούς στην εκτέλεση των καθημερινών του αναγκών (να πηγαίνει στην τουαλέτα, να κάνει μπάνιο, να μαγειρεύει κλπ.) επιδρά άμεσα στο προσδόκιμο ζωής του.
• Εκτίμηση των γνωστικών λειτουργιών: Η συχνότητα εμφάνισης άνοιας αυξάνεται με την ηλικία. Αυτή τη στιγμή υπολογίζεται ότι ένα 20-50% των ατόμων ηλικίας άνω των 85 ετών πάσχει από άνοια. Η πρώιμη διάγνωση της άνοιας δεν σχετίζεται με καλύτερη πρόγνωση του ασθενούς, επομένως δεν θεωρείται σκόπιμο να γίνεται σχετικός έλεγχος όλων των ηλικιωμένων.
• Κατάθλιψη: Η κατάθλιψη της τρίτης ηλικίας συχνά παραμένει αδιάγνωστη και αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα για την ποιότητα ζωής του ασθενούς, την πορεία των νόσων του και το προσδόκιμο ζωής. Οι αυτοκτονίες παρουσιάζουν σχεδόν διπλάσια ποσοστά σε ηλικίες άνω των 85 ετών. Το γεγονός αυτό καθιστά σαφές ότι πρέπει να γίνονται συνεπείς έλεγχοι στους ηλικιωμένους για την κατάσταση της ψυχικής υγείας τους.

Οστεοπόρωση

Η χαμηλή οστική πυκνότητα είναι αρκετά συχνή στους ηλικιωμένους. 37% των γυναικών μετά την εμμηνόπαυση πάσχουν από οστεοπενία και 7% από οστεοπόρωση. Όλοι οι ενήλικες άνω των 65 ετών πρέπει να κάνουν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους εξέταση διπλής ενέργειας απορροφησιομετρία ακτίνων Χ (DXA). Από κει και πέρα πρέπει να γίνεται έλεγχος:

• Σε γυναίκες και άντρες με χαμηλή οστική πυκνότητα με παράγοντες κινδύνου πρέπει να γίνεται DXA κάθε 2 χρόνια, εφόσον παραμένουν οι παράγοντες κινδύνου.
• Σε γυναίκες ηλικίας 65 ετών και άνω με χαμηλή οστική πυκνότητα χωρία παράγοντες κινδύνου πρέπει να γίνεται DXA κάθε 3-5 χρόνια.
• Σε γυναίκες 65 ετών και άνω με φυσιολογική ή ελαφρώς χαμηλή οστική πυκνότητα πρέπει να γίνεται DXA κάθε 10-15 χρόνια.

Έλεγχος της οπτικής οξύτητας

Το 15% των ενηλίκων ηλικίας άνω των 75 ετών πάσχει από έκπτωση της όρασης. Αυτό συνήθως συνδέεται με μείωση της λειτουργικότητας, της γενικότερης υγείας και της ποιότητας ζωής καθώς και με αυξημένο κίνδυνο πτώσεων, έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών και αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης. Σε ηλικιωμένους με τα τρία τελευταία συμπτώματα προτείνεται έλεγχος της οπτικής οξύτητας.

Έλεγχος της ακοής

Η απώλεια της ακοής είναι το 3^ο συχνότερο σύμπτωμα μετά την υπέρταση και την αρθρίτιδα στους ηλικιωμένους και σχετίζεται με κατάθλιψη, κοινωνική απομόνωση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυξημένες νοσηλείες, έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών και της λειτουργικότητας. Ο έλεγχος της ακουστικής λειτουργίας προτείνεται σε άτομα άνω των 65 ετών.

Διατροφικές συνήθειες

Περίπου 15% των ηλικιωμένων που νοσηλεύονται και 50% των ηλικιωμένων που ζουν στο σπίτι τους υποσιτίζονται. Παρά το γεγονός ότι ο υποσιτισμός σχετίζεται με αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα, δεν υπάρχει κάποια διαγνωστική εξέταση γι’ αυτόν. Ωστόσο, σε περιπτώσεις όπου υπάρχει απώλεια βάρους πάνω από 10% σε χρονικό διάστημα λιγότερο από 1 έτος πρέπει να γίνει εκτίμηση από γιατρό άμεσα.

• Βιταμίνη D: Νέα στοιχεία που έρχονται στο φως υποδεικνύουν ότι η ανεπάρκεια Βιταμίνης D είναι αρκετά συχνή στους ηλικιωμένους. Η συσχέτιση της Βιταμίνης D με τις πτώσεις δεν έχει επιβεβαιωθεί, ωστόσο ερευνάται αν η μεγάλη πρόσληψη Βιταμίνης D έχει αντίθετα αποτελέσματα από το επιθυμητό. Η πρόσληψη Βιταμίνης D και ασβεστίου μειώνει τον κίνδυνο κατάγματος του ισχίου στους ηλικιωμένους.

Πτώσεις και κινητικότητα

Περίπου 30% των ηλικιωμένων που δεν ζουν σε νοσοκομεία, θα έχουν τουλάχιστον μία πτώση κάθε χρόνο. Στις ηλικίες άνω των 80 ετών το ποσοστό αυτό μπορεί να φτάνει ακόμα και το 50%. Επειδή αρκετές πτώσεις μπορεί να οδηγήσουν σε κατάγματα, πρέπει να γίνεται εκτίμηση του ηλικιωμένου ασθενούς μετά από κάθε πτώση. Η εκτίμηση αυτή πρέπει να περιλαμβάνει έλεγχο της φαρμακευτικής αγωγής που παίρνει ο ασθενής, μέτρηση των ορθοστατικών δεικτών και εκτίμηση της ισορροπίας και της γνωστικής λειτουργίας του ασθενούς.

Ακράτεια

Η ακράτεια ούρων είναι επίσης αρκετά συνηθισμένο σύμπτωμα στους ηλικιωμένους. Συγκεκριμένα, μπορεί να επηρεάζει το 11-34% των ανδρών και το 17-55% των γυναικών ηλικίας άνω των 65 ετών. Η παρουσία διαβήτη διπλασιάζει αυτά τα ποσοστά. Η ακράτεια μπορεί να αντιμετωπιστεί και επομένως πρέπει να ελέγχεται τουλάχιστον μία φορά κάθε 2 χρόνια.

Φαρμακευτική αγωγή

Τα προβλήματα που σχετίζονται με την καθημερινή λήψη φαρμάκων είναι αρκετά συχνά στους ηλικιωμένους. Οι ενήλικες ηλικίας άνω των 65 ετών λαμβάνουν κατά μέσο όρο 3-5 φάρμακα καθημερινά. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των φαρμάκων συχνά σχετίζονται με μια σειρά συμπτωμάτων που μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και σε νοσηλεία ή θάνατο. Κάθε ηλικιωμένος πρέπει να ακολουθεί τις εξής οδηγίες σε ό,τι αφορά στην φαρμακευτική του αγωγή:

• Να κρατάει ένα πρόγραμμα/ημερολόγιο με τα φάρμακα που παίρνει (ακόμα και αυτά που δεν συνταγογραφούνται)
• Να ρωτάει τον γιατρό του για να επιβεβαιώσει ότι παίρνει τα σωστά φάρμακα τουλάχιστον μία φορά ετησίως (αν όχι σε κάθε επίσκεψη στον γιατρό)
• Να εκτιμηθεί αν παίρνει παραπάνω από ένα φάρμακο για την ίδια νόσο, να ενημερωθεί για τις ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων που παίρνει καθώς και για το κόστος τους
• Να ενημερωθεί για τα φάρμακα που σχετίζονται με αρκετές ανεπιθύμητες ενέργειες όπως η βαρφαρίνη, τα αναλγητικά, τα αντιυπερτασικά, η ινσουλίνη, τα υπογλυκαιμικά και τα αντιψυχωσικά
• Να ελαχιστοποιήσει τη χρήση αντιχολινεργικών φαρμάκων που θεωρούνται επικίνδυνα

Εκτίμηση της ασφάλειας της οικίας

Το 2013 πάνω από 90.000 ηλικιωμένοι πέθαναν από κάποιο δυστύχημα είτε στο σπίτι είτε κατά την οδήγηση. Αρκετά κινητικά και νοητικά προβλήματα καθιστούν τους ηλικιωμένους ευάλωτους σε ατυχήματα στο σπίτι. Επιπλέον, ακόμα και μετά από κάποιο ατύχημα η πιθανότητα ο ηλικιωμένος να ζητήσει βοήθεια είναι πολύ μικρή, λόγω τής απομόνωσης και των διαταραχών τής επικοινωνίας που είναι αρκετά κοινά στην ηλικιακή αυτή ομάδα.

Αρκετά ερωτηματολόγια και εξετάσεις κυκλοφορούν που σκοπό έχουν να εκτιμήσουν την ασφάλεια του σπιτιού των ηλικιωμένων και την ικανότητά τους να ζουν σε αυτά με ασφάλεια.

Οδήγηση

Οι ενήλικες ηλικίας άνω των 70 ετών σαν ποσοστό εμπλέκονται σε περισσότερα αυτοκινητιστικά ατυχήματα σε σχέση με τους μεσήλικες. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως η έκπτωση της οπτικής οξύτητας, της ακοής και της κινητικότητας. Ο γιατρός οφείλει να εκτιμήσει την κατάσταση κάθε ασθενούς που έχει διαγνωστεί με άνοια και να του απαγορεύσει να οδηγεί ή να τον παραπέμψει σε κάποιον εργοθεραπευτή για να λάβει αυτή την απόφαση.

Οικονομική και Κοινωνική υποστήριξη

Ο γιατρός οφείλει επίσης να εκτιμήσει την οικονομική και κοινωνική κατάσταση του ασθενούς, αφού συνδέονται άμεσα με την κατάσταση της υγείας του. Αν και το ποσοστό των ηλικιωμένων με χαμηλή οικονομική κατάσταση δεν είναι πολύ υψηλό (10%), υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που μειώνουν την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων, όπως η κοινωνική απομόνωση, η κατάθλιψη, η αναπηρία και η παραίτηση από την ενασχόληση με την υγεία τους. Σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχει κοινωνική πρόνοια, ωστόσο αυτό δεν συμβαίνει πάντα.

Κακομεταχείρηση ηλικιωμένων

Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε ποσοστό 3-8%. Λαμβάνει διάφορες μορφές και πάντοτε έχει αρνητικές επιδράσεις στην υγεία των ασθενών. Η πιθανότητα ο ηλικιωμένος ασθενής να αναφέρει ότι είναι θύμα κακομεταχείρησης είναι επίσης χαμηλές, επομένως πρέπει να καλείται κοινωνικός λειτουργός όταν ο γιατρός διαπιστώσει σημάδια κακοποίησης κατά την εξέταση. Προτείνεται επίσης ο γιατρός να ρωτά ευθέως τους ηλικιωμένους ασθενείς αν είναι θύματα κακοποίησης σε περίπτωση που αυτό είναι εμφανές.

 

Πηγή: UpToDate

Για περισσότερες πληροφορίες πάνω σε πολλά ακόμα ενδιαφέροντα θέματα: pathologia.eu